Een Agoriaans examentraject?

Vanaf het begin gaf Agora een diploma-garantie; ook via Agora kun je je diploma halen en dat minimaal op het geadviseerde niveau van de lagere school. De allereerste ideeën spraken me erg aan: als een kind toe was aan het maken van een examen voor een bepaald vak, dan kon het dat gewoon al doen. Ook sprak ik vakexperts die aangaven in een aantal maanden tijd een kind naar een examen toe te kunnen brengen. Het beeld dat bij mij ontstond was een kind, dat in zijn eigen tempo dat wat het wilde doen en waar het aan toe was, langs 'natuurlijke' weg kon bewijzen door het halen van een deelcertificaat. Jammer genoeg heeft dit in praktijk nooit plaatsgevonden. Vanwege de regels kun je je examens verspreiden over twee jaar, maar niet over je gehele middelbareschooltijd. Ook heb ik nog niet gehoord, dat er focusweken of -maanden worden georganiseerd, waarin je je concentreert op maar een paar vakken. Zo voorkom je de versplintering die zo eigen is aan het traditionele onderwijs. Toch hebben we er in het examenjaar van mijn oudste wel gebruik van gemaakt via een coach die deze aanpak erg zag zitten en vakexperts die op maat meewerkten. Dat opbrengst was er dan ook naar! De benodigde kennis had meer kans te zinken en het oefenen met hoe er werd getoetst zorgde voor zekerheid en zelfvertrouwen in het maken van de toetsen. Ik vraag me af of er Agora-scholen zijn die deze aanpak ook in hun 'aanbod' hebben zitten? Als je dat georganiseerd krijgt, dan is mijn ervaring dat je er erg veel baat bij kunt hebben!

Wat heb ik nou ervaren afgelopen jaren met twee kinderen in examentrajecten? Erg controversieel begin ik daarvoor bij de voordelen van de bovenbouw in het traditionele onderwijs: alles is 'voorgekauwd' dus ook de planning en de deadlines. In principe ga ik ervan uit, dat daarmee ook de onderlinge afstemming voor een groot deel gemakkelijker te doen is. Je hoeft immers niet meer te kijken per leerling, maar per vak en daarbinnen per leerling. Docenten toetsen met regelmaat en kunnen voor elke leerling het zicht hebben hoe het ervoor staat voor hun vak. Die vanzelfsprekendheid ontbreekt binnen het Agora-onderwijs. Waar we vanuit de grondgedachte van het Agora-onderwijs naar zoeken is in hoeverre je vrij kunt laten wat het kind zelf kan oppakken en wat je moet reguleren vanuit de vakexpert. De coach vervult daarin de spil die het kind goed kent. Hoewel ik daar hele mooie theoretische verhalen over kan houden, begin ik me langzamerhand af te vragen of dit allemaal realistisch is?

Wat ik me als eerste afvraag is hoe (vaak) er interdisciplinair wordt overlegd tussen de vakexperts met de coach erbij om voor het kind het totale plaatje te kunnen maken? Het vergt immers allerlei 'maatgesprekken'. In hoeverre heeft een vakexpert zelf een compleet plaatje van het kind? Hoe kan de vakexpert weten wat een Agoriaan al kan en kent? Uit overtuiging of uit bewijs? Voor de zekerheid van het halen van het diploma ga ik toch liever uit van 'manage what you inspect', dan 'manage what you expect'. Aan het kind kun je dat niet vragen, of het precies weet waar het staat als het het overzicht niet kan hebben, het inzicht niet heeft en geen ervaring heeft met hoeveel tijd iets kost en hoe kennis getoetst kan worden. Dat is overvragen. 'Als je niet weet dat fruit bestaat vraag je niet om een appel.' Dan kan het dus niet anders, dan dat deze verantwoordelijkheden op het bord van vakexperts en coach liggen. En die kunnen die verantwoordelijkheid alleen dragen, als er ook de bijbehorende bevoegdheid bij hoort en de taak om de voortgang te bewaken. Die blijft vaak bij het Agoriaanse kind liggen, die dus niet de kennis en ervaring heeft om daar de verantwoordelijkheid voor te kunnen nemen. Tenzij het jaren mag doen over het maken van examens... En daar zit dan in praktijk ook een angel met als consequenties het uitlopen van deadlines voor toetsen, een stuwmeer aan toetsen in de laatste weken voor het CSE en te weinig getoetst hebben om op basis van feiten te kunnen beoordelen of slagen haalbaar is. Om vervolgens last minute te constateren, dat het toch allemaal niet zo loopt als verwacht, met het risico van een oordeel dat er te weinig motivatie is bij de leerling of dat hij beter zijn best had moeten doen. Die constatering zou je toch na een aantal jaren Agora niet meer mogen kunnen trekken. Dan heb je toch iets gemist in het leren kennen van het kind in de voorgaande jaren zou ik zeggen! De kans is groter, dat vakexperts hun Agoriaanse kinderen niet kennen en de coach er als het ware 'achteraan' holt.

Je kunt een eind weg gaan evalueren met het kind waar het aan ligt, wat het beter zou kunnen doen en welke acties er nodig zijn. Dat helpt niet, als je de verantwoordelijkheid daarvoor niet bij de vakexperts legt om het kind op zijn weg te helpen zijn doel te behalen. En dan op een manier die effectief is en dus past bij het kind. Denk aan de rups en de vlinder uit 'Catharsia' van Sjef Drummen*. Sterker nog, je kunt het kind dan ook helemaal niet helpen als je het kind niet kent. Jammer genoeg kom ik er nu achter, dat verhalen van kinderen die afhaakten in het examentraject afgelopen jaren, die niet meer uit de verf kwamen of een jaartje extra over hun examen deden, hier veel mee te maken hebben. Je mag best aan je kind vragen hard te werken, dat is het probleem vaak niet. Je kunt hem motiveren en achter zijn broek zitten ... als het voor het kind ook uitziet als 'haalbaar'! Iets is haalbaar als je weet wat je moet doen, kunt inschatten wat er voor nodig is en welke tijd ervoor gemoeid is en hoe groot de kans is dat je het dan haalt. Per vak. En dan voor het totaal. Dat is ook betekenisvol! Als het ontbreken van het zicht op haalbaarheid zich voordoet voor meerdere vakken, dan worden de schouders van het kind te zwaar. Draaglast en draagvermogen zijn niet meer met elkaar in evenwicht. Het kind draagt het iets met zich mee, waar het te weinig invloed op heeft. Blijven coachen op basis van inzicht bij het kind is absoluut onvoldoende. De verantwoordelijkheid hoort te verschuiven naar het team van vakexperts en coaches. Wat ik in praktijk zie, is 'management bij exception' of 'management by incident' in plaats van een goed in elkaar zittende planning met heldere deadlines, zicht op tijdsbesteding die realistisch is per vak en voor het totaal, zicht op resultaten en daarmee een collectieve verantwoordelijkheid van de vakexperts en coaches.

Dus ook voor een Agoriaans examentraject waarbij autonomie centraal staat kom je uit bij de noodzaak van het transformeren van de 'ouderwetse onderwijscultuur' naar een collectieve verantwoordelijkheid kunnen nemen voor elke leerling en dat praktisch handen en voeten geven. Zolang de leerling benaderd blijft worden vanuit de verantwoordelijkheid voor het resultaat in het individuele vak van de vakexpert durf ik te beweren dat er ook geen sprake is van Agoriaans leren. Een vakexpert kent dan vaak het kind onvoldoende vanuit coachingsperspectief om mee te kunnen bewegen met bewegingsvrijheid die hij kan geven voor zijn vak. En van de coach kun je niet verlangen, dat hij dat voor alle vakexperts invult. Bovendien is een examentraject met al zijn eisen aan het PTA en de eindtermen verre van Agoriaans; hoe wil je als vakexpert al je energie en tijd steken in de individuele leerling, als je weet hoeveel er nog op het programma staat om als school de gewenste resultaten te behalen? Gevolg: We zijn geheel terug bij de regels en procedures die een examentraject oplegt, net als in het traditionele onderwijs, om de eindtermen te kunnen bewijzen via toetsing en cijfers. En dat leidt af van waar het nou zo om draait bij Agora: de authenticiteit! Van de leerling, maar ook van de coach en de vakexpert. Hun authenticiteit wordt weer ondergeschikt aan het voldoen aan het systeem. En dat is toch niet wat we willen? Kiezen we dan er zelf niet voor afbreuk te doen aan onze filosofie? Is het niet aanmodderen of dweilen met de kraan open? Wel blijven zeggen dat het Agoriaans kan en in praktijk merken, dat we na tien jaar het nog niet echt goed weten? Leggen we onze lat niet veel te hoog? En waarvoor? Een diploma en examens waar Agora veel liever zou willen werken met portfolio's, een gevulde rugzak met verzamelde footprints van challenges, ervaren kennis uit het netwerk en inspiratiesessies en enorm veel zelfkennis. Andere manieren die blijk geven van de gebleken ontwikkeling, de vaardigheden en kennis en een blik de wijde wereld in. Het is iets waar we ook van ervaren, dat het vervolgonderwijs niet echt goed weet hoe ermee om te gaan... Onze Agorianen  gaan gewoon weer overwegend het traditionele onderwijs in na Agora, ondanks alle verwoede pogingen daar om te innoveren. Ook daarom zou je je kunnen afvragen, of Agorianen er niet bij gebaat zijn in die laatste jaren meer te leren over toetsing en ze hun 'punten' laten verzamelen om gemakkelijk in te stromen in het vervolgonderwijs. Met al die extra's aan zelfontwikkeling. 

Weer terug naar onze eigen intenties om het zo Agoriaans mogelijk te doen. Voor alle Agora-scholen geldt bij een Agoriaanse manier van werken naar het diploma toe; Op welke manier je ook je programma van toetsing en afsluiting per school vormgeeft en invult, ergens moet het plaatje bij elkaar komen of de leerling op alle vakken er voldoende goed voor staat voor het kunnen halen van het diploma. Zonder dat ontstaat er geen evenwicht tussen 'draaglast' en 'draagvermogen' bij het kind. Denkend aan 'Catharia' van Sjef Drummen* kan ik eigenlijk op dit moment alleen maar uitkomen bij de baat van een 'regulier' examenprogramma waarin je de leergierige Agoriaan meeneemt naar het bereiken van zijn doel 'een diploma halen' langs de weg van het 'loden koffertje'. De vakexperts inzetten op het overdragen van kennis en aanleren van vaardigheden langs een weg die zekerheid biedt dat het diploma gehaald kan worden. Het examentraject is immers afgebakend tot twee jaar en de eindtermen zijn 'extern vastgesteld'. Alle vakken waarbij er vrijheid en ruimte is om via een challengeachtige manier van werken het PTA te halen, zou ik zeggen: Doen! Maar alles waarbij dat niet kan en voorop staat dat geautomatiseerd moet worden aan eindtermen en via een 'externe USB stick' aangeleerd moet worden, daar zul je toch je Agorianen mee moeten nemen in het leren oefenen met toetsen en het zeker weten wat je kan en wat nog niet. Dan is een vakexpert ook veel meer in staat, om dat te doen waarvoor hij in eerste instantie zijn vak heeft geleerd: Overdragen en onderwijzen. Een Agoriaan die zichzelf goed heeft leren kennen via challenges en de genoten autonomie voor zijn eigen leertraject, die zal ondertussen de overdracht van een 'onderwijzer' op waarde kunnen schatten. De rol van de vakexpert is betekenisvol voor het halen van het diploma. Bovendien ervaar ik bij mijn beide Agoriaanse kinderen een grotere leergierigheid naarmate ze goed hebben kunnen genieten van hun autonomie. Les krijgen is zo gek nog niet... Misschien moeten we daarom het voor ons allemaal een stuk gemakkelijker maken en bij de keuze voor het behalen van een diploma en dus een examentraject, veel meer geleid werken aan kennisoverdracht. Met planningen die haalbaar zijn, deadlines die gehaald moeten worden qua 'huiswerk' en toetsen en het realistisch kunnen neerleggen van verantwoordelijkheid voor vakexpertise bij de vakexpert. Nu is het van alles een beetje; het is schieten met hagel in plaats van met scherp. En per slot van rekening was dat diploma toch al niet Agoriaans... Dus laten we lekker het examentraject ook behandelen zoals het is bedoeld: door de hoepel kunnen springen. Gebruik daarbij de leerkrachten als onderwijzers en ontlast kinderen van een verantwoordelijkheid die ze niet kunnen dragen als leerlingen. Gewenst resultaat: Kind blij, vakexperts blij, coach blij, ouders blij - diploma gehaald! En... eigenzinnig Agoriaans zijn de kinderen in hun eerste jaren met challenges toch al geworden, dat neemt niemand hen meer af...

Ter informatie en inspiratie:

* 'Catharsia' van Sjef Drummen is het 'anti-mayonaise-boek ter voorkoming en bestrijding van educatieve alzheimer'. Het boek verscheen in 2019 en geeft een goed kijkje in de keuken van het Agora-onderwijs door de ogen van 'onderwijskunstenaar' Sjef Drummen. Het boek is het eerste in zijn unieke vorm, maar zoals ik nu op de diverse boekensites zie, (momenteel) niet meer leverbaar. Je kunt het nog lenen via de bibliotheek. https://www.bibliotheek.nl/catalogus/titel.423653822.html/catharsia/

Naar aanleiding van het tienjarig bestaan van Agora-onderwijs hebben Sjef Drummen en Jan Fasen - twee van de vier founding fathers' - een drie-in-een boek geschreven; 'Je mag geen eisen aan leerlingen stellen' van Sjef Drummen - 'Maak een kunstwerk van je leven' van Jan Fasen - en dertien wetenschappers over Agora-onderwijs. Zie meer via: https://www.onderwijskunstenaar.nl/boeken-bestellen/ en https://janfasen.nl/?p=174282953